Καρκίνος - Όταν η πρόληψη σώζει ζωές
Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ο 2ος σε συχνότητα γυναικολογικός καρκίνος και ο 6ος σε συχνότητα καρκίνος του γυναικείου σώματος. Παρά την εύκολη και χωρίς ιδιαίτερο κόστος πρόληψή της, τη δυνατότητα διάγνωσης σε πρώιμα θεραπεύσιμα στάδια της νόσου και πολλές γνώσεις της φυσικής πορείας αυτής, η νόσος συνεχίζει να απαντάται συχνά και να είναι δυστυχώς θανατηφόρα.
Στις ΗΠΑ διαγνώσκονται 15.000 νέες περιπτώσεις το χρόνο και 4.000 θάνατοι από καρκίνο του τραχήλου, ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες έχουμε περίπου 400.000 νέες περιπτώσεις το χρόνο με 50% θνησιμότητα σε αυτές. Η διαφορά οφείλεται στα προγράμματα μαζικού ελέγχου του πληθυσμού.
Στην Ελλάδα, εκτιμάται ότι μόνο 20% των γυναικών υποβάλλεται σε συχνό (ανά έτος) προληπτικό έλεγχο.
Ως φυσική πορεία καρκινογένεσης του τραχήλου, εννοούμε τις αλλοιώσεις που προηγούνται του διαγνωσμένου καρκίνου του τραχήλου. Αυτές ήταν παλαιότερα γνωστές ως δυσπλασίες του τραχήλου, στη συνέχεια επικράτησε ο όρος ενδοεπιθηλιακές νεοπλασίες τραχήλου (CIN) και τελευταία επικρατεί ο όρος χαμηλής και υψηλής βαθμίδας πλακώδης ενδοεπιθηλιακή αλλοίωση (LGSIL και HGSIL). Αυτές οι βλάβες μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα επειδή: α) ο τράχηλος είναι ένα εύκολα προσβάσιμο όργανο που μας επιτρέπει την κυτταρολογική και ιστολογική παρακολούθησή του και β) το μεσοδιάστημα που χρειάζεται για να εξελιχθεί μια ελαφρού βαθμού βλάβη σε διηθητικό καρκίνο είναι μεγάλο (στο 85 - 90 % περίπου 8 - 10 χρόνια), χρόνος ικανός για να επέμβουμε πρόωρα και αποτελεσματικά.
Παράγοντες κινδύνου
Ποιοι είναι όμως οι κύριοι παράγοντες κίνδυνου για να αναπτύξει μια γυναίκα καρκίνο τραχήλου; Σήμερα υπάρχει η πίστη ότι η κύρια αιτία είναι η λοίμωξη από τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων, HPV. Το DNA του ιού ανιχνεύεται στο 95 % των καρκίνων του τραχήλου. Ο ιός μεταδίδεται σεξουαλικά και έχουν βρεθεί περίπου 70 υπότυποι αυτού. Τα καλοήθη στελέχη που δημιουργούν τα κονδυλώματα, ενώ τα ογκογόνα μεταλλάσσουν το τραχηλικό κύτταρο σε καρκινικό. Το 70% των ενεργά σεξουαλικών γυναικών θα έρθουν σε επαφή με τον ιό. Ευτυχώς, το 90% των ανοσσοεπαρκών γυναικών θα εμφανίσουν αυτόματη ίαση από τη λοίμωξη HPV σε 2 χρόνια.
Παράγοντες αρνητικοί στην αυτοίαση είναι: (α) αυτοί που αυξάνουν τη συχνή έκθεση στον ιό, δηλαδή πρώιμη σεξουαλική δραστηριότητα, πολλαπλοί σεξουαλικοί σύντροφοι, σύντροφος υψηλού κινδύνου, μη χρήση προφυλακτικού και (β) οτιδήποτε επιβαρύνει τη φυσιολογική άμυνα του οργανισμού, όπως κακή διατροφή και κάπνισμα, Έχει βρεθεί ότι καρκινογόνες ουσίες του καπνού συσσωρεύονται τοπικά στην τραχηλική βλέννη και αυξάνουν 2 - 4 φορές τον σχετικό κίνδυνο.
Πρόληψη
Ο μαζικός προληπτικός έλεγχος είναι εύκολος και γίνεται με το γνωστό Τεστ Παπανικολάου. Ο τράχηλος, αν και εσωτερικό όργανο, είναι προσιτός στον κυτταρολογικό έλεγχο. Το 95% των καρκίνων του τραχήλου θα ανιχνευθούν στο Τεστ Παπ. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι το τεστ Παπ είναι screening test μαζικού ελέγχου και όταν βρεθούν βλάβες χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση.
Αυτή γίνεται με: (α) το HPV Τest, το οποίο ανιχνεύει το DNA του ιού και ενδιαφέρεται να βρει ογκογόνα στελέχη τα οποία θα οδηγήσουν σε συναγερμό τον ιατρό και (β) κολποσκόπηση. Εκτελείται με το κολποσκόπιο, το οποίο είναι ένα διοφθαλμικό μικροσκόπιο για άμεση επισκόπηση του τραχήλου και γ) Βιοψίες τραχήλου για ιστολογική επιβεβαίωση της βλάβης.
Συμπερασματικά, σε ένα παθολογικό Τεστ Παπ, αναλόγως της κυτταρικής βλάβης, συνιστάται επανάληψη του Τεστ Παπ σε σύντομο χρονικό διάστημα ή HPV Τest ή κολποσκόπηση με λήψη βιοψιών. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η διάγνωση της νόσου γίνεται με ιστολογική επιβεβαίωση βιοψιών και όχι με τον κυτταρολογικό έλεγχο του Τεστ Παπ.
Το Τεστ Παπ οφείλει να γίνεται με την έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας της γυναίκας και να συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής της. Αυτό γιατί οι πρώιμες καρκινικές βλάβες (CIN) εμφανίζονται σε μικρή ηλικία (20 - 30 χρονών) χωρίς να δώσουν συμπτώματα. Η λοίμωξη από HPV μπορεί να βρίσκεται σε αδρανή μορφή για πολλά χρόνια πριν δημιουργήσει κυτταρικές αλλοιώσεις.
Από το 2006 έχουν εγκριθεί και κυκλοφορήσει 2 εμβόλια για τα ογκογόνα στελέχη του HPV. Έχουν πάρει έγκριση από τον οργανισμό τροφίμων και φαρμάκων των ΗΠΑ, των Ευρωπαϊκό οργανισμό φαρμάκων και την ΠΟΥ.
Σε πολλές χώρες έχουν εφαρμοστεί προγράμματα εμβολιασμού, είτε σε παιδιά (αγόρια και κορίτσια) 7 – 15 ετών, είτε σε γυναίκες 16 – 26 ετών.
Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι το εμβόλιο δεν καθιστά την γυναίκα άτρωτη, ούτε από τον ιό του HPV, ούτε από τον καρκίνο του τραχήλου. Είναι προληπτικό μέσο και όχι θεραπευτικό. Επιβάλλεται να συνεχίζει να έχει «υγιή» σεξουαλική συμπεριφορά, να αποφύγει το κάπνισμα και οπωσδήποτε να εξακολουθεί τον τακτικό προληπτικό γυναικολογικό έλεγχο.
