Συμπεριφορές που προβληματίζουν

Αναμφίβολα υπάρχουν και δύσκολες στιγμές στην ανατροφή ενός παιδιού, οι οποίες όμως απαιτούν λεπτό χειρισμό, ψυχραιμία, λογική σκέψη και ίσως τελικά να μην είναι τόσο ανησυχητικές όσο φαντάζουν.

Δείτε ενδεικτικά κάποιες περιπτώσεις ιδιαίτερων συμπεριφορών που για να τις αντιμετωπίσετε πρέπει να είστε τουλάχιστον ενημερωμένοι.

---

Ανυπάκουα παιδιά, επιθετικότητα

"Δεν ακούει" , 'Δεν σκέφτεται τι κάνει" , "Δεν τηρεί τους κανόνες του σχολείου"... Λόγια που τυχαίνει να λένε οι γονείς, όταν τα πιτσιρίκια τους δείχνουν να μην δίνουν σημασία σε σημαντικά πράγματα!

Ένα παιδί, μεγαλώνοντας προσπαθεί να αποκωδικοποιήσει τον τρόπο που λειτουργεί το περιβάλλον γύρω του. Μια προσπάθεια, που μπορεί να μας φαίνεται σαν κάτι εύκολο αφού εμείς είμαστε εξοικειωμένοι με τον τρόπο της δικής μας ζωής αλλά και των γύρω μας, αλλά για το παιδί είναι εξαιρετικά δύσκολη λόγω της πολυπλοκότητας που διέπει τον κόσμο.

Τα παιδιά μπερδεύονται

Μια συμπεριφορά που σε μια περίπτωση μπορεί να θεωρηθεί ανήθικη - απείθαρχη, σε μια άλλη περίπτωση χρωματίζεται ως μη κατακριτέα. Και είναι αυτός ο λεπτός διαχωρισμός που μπερδεύει τα παιδιά.

• Συμβαίνει συχνά, για παράδειγμα το πώς ενώ τονίζουμε στο παιδί πως πρέπει να υπακούμε στους νόμους - κανόνες που διέπουν διαφόρους τομείς της κοινωνίας , περνάμε μια μέρα το δρόμο ενώ το φανάρι είναι κόκκινο (ανυπακοή στους κανόνες της κυκλοφορίας ) και " δεν πειράζει γιατί ο δρόμος ήταν άδειος".

Το παιδί οδηγείται σε σύγχυση καθώς ο γονέας έκανε κάτι που δεν είναι σωστό , αλλά δεν πειράζει "αυτή τη φορά»!

Είναι λοιπόν βασικό να γίνεται διάκριση ανάμεσα στους συμβατικούς τρόπους "καλής συμπεριφοράς" και τους ηθικούς κανόνες.

Πρέπει να δώσουμε στο παιδί να καταλάβει πως οι κανόνες είναι για να διευκολύνουν την ομαδική ζωή μας και υπάρχουν για να τους ακολουθούμε και όχι για να τους παραβαίνουμε!

Βέβαια, πέρα από τους κανόνες που αποβλέπουν στο κοινωνικό σύνολο, το ίδιο ισχύει και για κανόνες που υπάρχουν στο σπίτι.

Για να λειτουργεί ομαλά η οικογένεια εξηγούμε στο παιδί πως δεν μπορεί ο καθένας να κάνει ότι θέλει γιατί με αυτόν τον τρόπο μπορεί να δημιουργεί πρόβλημα στους γύρω του.

Από πολύ μικρό μπορεί να μάθει κανόνες όταν για κάποια πράγματα χρησιμοποιούμε λέξεις όπως «ποτέ», και «μη». Είναι σημαντικό όμως να λέτε στο παιδί σας τι να κάνει και όχι τι να μην κάνει. Περιορίστε λοιπόν τα «μη» όσο μπορείτε.

Σε καμία περίπτωση δεν αλλάζουμε κάθε φορά τον κανόνα. Εάν κάτι απαγορεύεται, ήρεμα εξηγούμε στο παιδί όσο μικρό και εάν είναι τον λόγο.

Πρότυπα

Είναι απαραίτητο βέβαια ο σεβασμός στους κανόνες να αντικατοπτρίζεται και στη δική μας συμπεριφορά.

Δεν μπορεί να ζητάμε από το παιδί να μην βλέπει τηλεόραση και εμείς να το στέλνουμε στο δωμάτιο του για να δούμε το αγαπημένο μας σήριαλ. Ή να απαγορεύουμε κάποιες τροφές για το παιδί και εμείς να τις τρώμε σε κάθε ευκαιρία. Αυτές οι απλές καθημερινές συνήθειες βάζουν σε τάξη την ζωή του παιδιού και το μαθαίνουν να τηρεί κανόνες και να τους σέβεται. Χρειάζεται πολύ υπομονή και επεξήγηση για ότι συμβαίνει.

---

Συνείδηση και όχι υπακοή λόγω φόβου

Εξίσου σημαντικό είναι το παιδί να αποκτήσει συνείδηση και όχι υπακοή λόγω φόβου – τιμωρίας.

Αν το παιδί υπακούει στους κανόνες μόνο και μόνο επειδή φοβάται την τιμωρία των γονιών του, όταν αυτοί θα απουσιάζουν, το παιδί θα τους παραβιάσει.

Εάν το παιδί δεν έχει αυτοέλεγχο και δεν του έχουμε καλλιεργήσει την σπουδαιότητα του να τηρούμε κάποιους κανόνες (πχ για την σωματική μας ασφάλεια) ίσως προκαλέσει επιθετική συμπεριφορά (το παιδί ‘’ δέρνει’’ , μιλάει άσχημα)

Τι μπορεί να κάνει ο γονέας;

• Στοχεύουμε στο να αποκτήσει το παιδί «κοινωνική συνείδηση». Του εξηγούμε το ρυθμιστικό ρόλο όλων των κανόνων , και το πόσο σημαντικό είναι να υπακούσουμε σ’ αυτούς για να μην οδηγηθούμε σε χαοτική κατάσταση.

  ( Μέσα από παραδείγματα απλά πχ. Είμαστε στο λούνα –πάρκ και λέμε στο παιδί πως αν δεν τηρούσε κανένας την σειρά προτεραιότητας , το ένα παιδάκι θα έσπρωχνε το άλλο , κανένας δεν θα ευχαριστιόταν το παιχνίδι , θα είχαμε πιθανό-ατύχημα και κατάσταση χάους ).

• Καθώς οι γονείς αποτελούν πρότυπο προς μίμηση για τα παιδιά , φροντίζουμε ώστε η συμπεριφορά μας να χαρακτηρίζεται από σεβασμό ηθική και δημοκρατικότητα.

• Χρησιμοποιούμε ψυχολογικές τιμωρίες και όχι σωματικές . Το σίγουρο είναι πως η βία θα φέρει βία. Με την σωματική τιμωρία το παιδί μαθαίνει πώς να τιμωρεί και χάνουμε τον αρχικό μας στόχο. Δείχνοντας κατανόηση, το παιδί μαθαίνει να κατανοεί τους γύρω του και να προβληματίζεται. Βοηθώντας το μαθαίνει να βοηθά και όταν συνεργαζόμαστε μαζί του, του μαθαίνουμε να συνεργάζεται.

---

«Ανέντιμη» συμπεριφορά (ψέματα, κλοπές)

Κλοπή Για όλα υπάρχει η πρώτη φορά. Θα έρθει η μέρα όπου το μικρό σας αγγελούδι θα σας πει ψέματα, ή ακόμη και θα βρείτε στα πράγματα του κάτι που δεν του ανήκει.

Μην φανταστείτε ότι και στις δύο περιπτώσεις μιλάμε για κάτι τρομερό!

Ένα μικρό αθώο ψεματάκι και ίσως κάποιο παιχνίδι που ζήλεψε από κάποιον φίλο. Δεν σημαίνει ότι με αυτά τα περιστατικά υπάρχει λόγος να ανησυχείτε για την ακεραιότητα του χαρακτήρα του.

Οι γονείς θα ήταν πολύ πιο ήρεμοι αν γνώριζαν πως ψυχολογικές μελέτες δηλώνουν πως τέτοια περιστατικά είναι συνήθη στα παιδιά.

Όπως συμβαίνει με όλες τις ανθρώπινες εκδηλώσεις η διάκριση ανάμεσα στη φυσιολογική και την παραπτωματική συμπεριφορά είναι θέμα διαφοράς βαθμού.

Υπάρχουν λεπτές διακρίσεις και αθέατες σχέσεις μέσα από τις οποίες το παιδί καλείται να μάθει για να κατανοεί θέματα όπως η αλήθεια , η τιμιότητα και η ιδιοκτησία.

Το παιδί λειτουργεί με βάση την ‘’απόλυτη’’ λογική (κάτι ή είναι σωστό ή όχι). Δεν είναι σε θέση να διαχωρίσει λεπτά ζητήματα μεταξύ απαγορευμένων – αθώων ψεμάτων , ιδιοκτησίας – δανεισμού.

• Φανταστείτε τη σύγχυση που βιώνει το παιδί όταν:

  ’’ Είναι πρωτοχρονιά η θεία Ελένη μπαίνει στο σπίτι και η μαμά λέει στον άντρα της ότι η θεία έχει ντυθεί κακόγουστα .Όταν όμως η θεία Ελένη ρωτάει τη μαμά αν της αρέσει το καινούργιο της φόρεμα , αυτή απαντά ότι είναι πολύ όμορφο’’. Είναι ένα ψέμα που το παιδί πρέπει να καταλάβει ότι είναι ‘’αθώο’’ και στο σημείο αυτό δυσκολεύεται.

• Αντίστοιχα το να πάρει το παιδί ένα τόπι που βρήκε στο δρόμο επιτρέπεται,το να κρατήσει ένα πορτοφόλι όμως όχι! Στο παιδικό μυαλό επικρατεί μια μορφή σύγχυσης σε περιπτώσεις τέτοιων διακρίσεων και ίσως οι παραπτωματικές πράξεις να πηγάζουν μόνο από αδυναμία κατανόησης αυτών των σύνθετων εννοιών ( αλήθεια , ιδιοκτησία , τιμιότητα )

Για άλλη μια φορά ο γονιός καλείται να δείξει υπομονή και να μιλήσει με το παιδί του. Να συζητήσει μαζί του για τις συνέπειες που μπορεί να έχει η πράξη του. Τον λόγο για τον οποίο έγινε αυτό. Γιατί επέλεξε να πει ψέματα και όχι την αλήθεια; Γιατί δεν ζήτησε το παιχνίδι αντί να το κρύψει στην τσάντα του;

Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να μας απαντήσει «γιατί δεν μου το έδινε». Τότε καλούμαστε να συζητήσουμε για την έννοια της ιδιοκτησίας και για τις επιλογές που έχει κάποιος εάν κάτι του ανήκει.

Ζητάμε από το παιδί να διορθώσει μόνο του την κατάσταση με δική μας υποστήριξη. Εάν είπε ένα ψέμα, το ενθαρρύνουμε να πει την σωστή εκδοχή. Εάν πήρε κάτι που δεν του άνηκε, μαζί πηγαίνουμε να το επιστρέψουμε στον ιδιοκτήτη.

Δεν το φοβερίζουμε ούτε το απειλούμε με τιμωρίες. Εάν είναι η πρώτη φορά, το συγχωρούμε αλλά του εξηγούμε ότι εάν ξαναγίνει θα υποστεί συνέπειες (στέρηση μιας αγαπημένης του συνήθειας).

Φυσικά στην περίπτωση που αυτές οι καταστάσεις συνεχιστούν για μεγάλο χρονικό διάστημα και πάρα την προσπάθειά μας να συμβάλλουμε στην εξάλειψη τους , θα πρέπει να ζητήσουμε και την γνώμη ενός ειδικού.

---

Διαμόρφωση του χαρακτήρα του παιδιού

Υπάρχουν κάποιες συνθήκες που συμβάλουν στην «υγιή» ηθική ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού και στη διαμόρφωση συνείδησης , σεβασμού , αξιών και σε γενικά πλαίσια θα μπορούσαμε να τις ορίσουμε ως εξής:

• Όταν οι σχέσεις γονέων-παιδιών χαρακτηρίζονται από στενούς δεσμούς αγάπης και όχι δεσμούς φόβου.

• Όταν οι ηθικές απαιτήσεις των γονέων από τα παιδιά έχουν σταθερότητα.

• Όταν οι κυρώσεις που χρησιμοποιούν οι γονείς διακρίνονται από συνέπεια.

• Όταν οι τεχνικές τιμωρίας είναι περισσότερο ψυχολογικές και όχι σωματικές (αρκεί ο γονιός να θυμώσει και όχι να χτυπήσει το παιδί).

• Όταν οι γονείς δικαιολογούν τις αποφάσεις τους , επισημαίνοντας τις λογικές συνέπειες των απαγορευμένων πράξεων .

Η τήρηση των παραπάνω συνθηκών, η συζήτηση και επαφή με το παιδί θα το βοηθήσει να αναπτυχθεί νοητικά και ψυχικά. Είναι σημαντικό για το παιδί να καταλαβαίνει το γιατί υπακούει σε κάποιους κανόνες ή ενστερνίζεται κάποιες αξίες.

Ο άνθρωπος είναι όν κοινωνικό και ενεργητικό. Για να εξελιχθεί λοιπόν το παιδί σε ένα ψυχικά υγιή πολίτη πρέπει να συνειδητοποιήσει πως η επιβίωση του δεν εξαρτάται μόνο από προσωπικούς παράγοντες (πχ. καλή υγεία και διάθεση) αλλά και από την ομαλή ένταξή του στην κοινωνία και τις πολύπλοκες σχέσεις που την χαρακτηρίζουν.

Για άλλη μια φορά ο γονιός καλείται να δείξει επιμονή, υπομονή και διάθεση για ομαλή επίλυση των προβλημάτων θέτοντας όρια και όρους.

Άννα Γραβάνη

Βιβλιογραφία: Martin Herbert