«O Zωντανός Πλανήτης»

Πού οφείλονται οι καταστροφικοί σεισμοί και οι ηφαιστειακές εκρήξεις;

Η νέα παράσταση του Πλανηταρίου με τίτλο «Ο Ζωντανός Πλανήτης» προσφέρει εμπεριστατωμένα και θεαματικά τις απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα και σε αρκετά άλλα που αφορούν το κλίμα, τις ατμοσφαιρικές αλλαγές του πλανήτη μας και το «Φαινόμενο του Θερμοκηπίου».

Καθημερινά, ο καιρός σε κάθε περιοχή του πλανήτη μεταβάλλεται. Η θερμοκρασία, η πίεση, η ηλιοφάνεια και η νεφοκάλυψη, η βροχή και το χιόνι, με δυο λόγια όλες εκείνες οι ατμοσφαιρικές «μεταβλητές», που επικρατούν σε μια δεδομένη χρονική στιγμή και σε μια συγκεκριμένη περιοχή του πλανήτη, διαμορφώνοντας τις καιρικές συνθήκες, δεν είναι ποτέ οι ίδιες.

Το κλίμα, από την άλλη, δεν είναι παρά ο μέσος όρος των καιρικών συνθηκών που επικρατούν σε μια συγκεκριμένη περιοχή σε μεγάλο βάθος χρόνου. Όπως γνωρίζουμε σήμερα, με την πάροδο του γεωλογικού χρόνου έχουν σημειωθεί σημαντικές και αρκετές φορές ακραίες κλιματικές μεταβολές, ενώ σύμφωνα με τα ως τώρα δεδομένα, τα τελευταία χρόνια λαμβάνει χώρα μία ακόμη παγκόσμια κλιματική αλλαγή, που σε αντίθεση με τις προηγούμενες, δεν έχει φυσικά αίτια αλλά είναι ανθρωπογενής.

Όλα τα καιρικά φαινόμενα του πλανήτη μας συμβαίνουν στο κατώτερο στρώμα της γήινης ατμόσφαιρας, την τροπόσφαιρα, η οποία εκτείνεται μέχρι ύψους 11 περίπου χιλιομέτρων πάνω από την γήινη επιφάνεια. Καιρικά όμως φαινόμενα έχουμε και στο Διάστημα!

Ο διαστημικός όμως καιρός και οι ηλιακές λεγόμενες καταιγίδες δεν μοιάζουν με τις γήινες καταιγίδες είναι όμως εξ ίσου ενδιαφέροντα φαινόμενα τα οποία βρίσκονται στην κορυφή του επιστημονικού ενδιαφέροντος πολλών νέων αστρονόμων και συνδέονται άμεσα με την δραστηριότητα του Ήλιου μας.

Η ύπαρξη όμως της γήινης μαγνητόσφαιρας είναι για ‘μας ιδιαίτερα ευεργετική γιατί λειτουργεί σαν ασπίδα ενάντια στον ηλιακό άνεμο και τα φορτισμένα σωματίδια που εκτοξεύονται από τον Ήλιο.

Παρ’ όλα αυτά η ισχύς του ηλιακού ανέμου είναι τέτοια ώστε στην ηλιόλουστη πλευρά της Γης το γήινο μαγνητικό πεδίο συμπιέζεται προς την επιφάνεια της Γης, ενώ στην νυχτερινή πλευρά δημιουργείται μια μακριά μαγνητική ουρά σαν κομήτης που έχει διάμετρο 30-60 γήινων ακτίνων και μήκος χιλίων.

Πάνω στη Γη τώρα, η σύγχρονη θεωρία των τεκτονικών πλακών μας έχει δώσει τις απαντήσεις σε διάφορα ερωτηματικά που είχαμε για τα φαινόμενα της ορογένεσης, τις ηφαιστειακές εκρήξεις, τους σεισμούς και διάφορα άλλα γεωλογικά φαινόμενα, που μας απεκάλυψε ότι ολόκληρη η εξωτερική στοιβάδα του πλανήτη μας, συμπεριλαμβανομένων και των ωκεάνιων πυθμένων, αποτελείται από δυο δεκάδες μεγάλες και μικρότερες λιθοσφαιρικές πλάκες, οι οποίες στα όριά τους επικαλύπτουν η μία την άλλη και οι οποίες αναμορφώνουν συνεχώς τα επεκτεινόμενα τους άκρα σε μια αέναη διαδικασία που έχει ονομαστεί εξάπλωση του πυθμένα.

Η θεωρία των τεκτονικών πλακών στην σημερινή της περίπου μορφή διατυπώθηκε μόλις πριν από μισόν αιώνα και προκάλεσε πραγματική επανάσταση στις γνώσεις μας για την γεωλογική εξέλιξη του πλανήτη μας, ανάλογη με αυτή που προκάλεσε η θεωρία της εξέλιξης των ειδών στην βιολογία.

Οι υποχθόνιες γεωτεκτονικές δυνάμεις που αναμορφώνουν διαρκώς την επιφάνεια του πλανήτη μας μπορούν ενίοτε να προκαλέσουν εκτεταμένες έως και ακραίες καταστροφές, όπως στην περίπτωση της έκρηξης ενός υπερηφαιστείου. Άλλες παρόμοιες καταστροφές μπορούν να επέλθουν και από τη σύγκρουση του πλανήτη μας με έναν τεράστιο αστεροειδή ή κομήτη.

Ο βομβαρδισμός των πλανητών του Ηλιακού μας συστήματος από τέτοιους διαστημικούς εισβολείς δεν είναι κάτι που συνέβη μόνο στη πρώτη περίοδο της εξέλιξής του, αλλά που με εμφανώς λιγότερη σφοδρότητα συνεχίζεται ακόμη και σήμερα.

Όπως άλλωστε γνωρίζουμε καλά, καθ’ όλη τη διάρκεια της γεωλογικής της ιστορίας η Γη μας βομβαρδίστηκε συστηματικά από τις πτώσεις μικρών και μεγάλων αστεροειδών και κομητών.

Δεν πρέπει, τέλος, να ξεχνάμε ότι χάρη στις πολύπλοκες βιοχημικές, γεωλογικές και κλιματολογικές διεργασίες δισεκατομμυρίων ετών, σ’ αυτόν τον «ευλογημένο» από την Φύση «βράχο», πραγματοποιήθηκε το μεγάλο άλμα της εμφάνισης της Ζωής.

Σήμερα με την βοήθεια των εκατοντάδων δορυφόρων που θέσαμε σε τροχιά γύρω του, συνεχίζουμε να αποκρυπτογραφούμε τα μυστικά του, ανακαλύπτοντας τις απαντήσεις στην ατμόσφαιρα που τον περιβάλλει, σε κάθε ωκεανό και ήπειρο, βαθιά στο εσωτερικό του, αλλά και στα πέρατα του Ηλιακού Συστήματος.

Ψηφιακό Πλανητάριο του Ιδρύματος Ευγενίδου