Μεταλλαγμένα συστατικά σε τρόφιμα

Γενετική μηχανική

Για πολλά χρόνια πολλοί θεωρούσαν τον υπολογιστή ως το σημαντικότερο αποτέλεσμα της τεχνολογικής επανάστασης. Σήμερα ακόμα και οι πιο σπουδαίοι εκπρόσωποι της βιομηχανίας υπολογιστών αντιλαμβάνονται ότι ο υπολογιστής είναι υπηρέτης μιας άλλης σημαντικότερης αγοράς, αυτής των γονιδίων.

Η γενετική μηχανική δίνει στους επιστήμονες τη δυνατότητα να επεμβαίνουν, να αλλάζουν τις υπάρχουσες μορφές ζωής και να δημιουργούν νέες. Γενετικά μεταλλαγμένες (ή γενετικά τροποποιημένες) ποικιλίες των περισσότερων και σημαντικότερων καλλιεργούμενων φυτών του κόσμου έχουν ήδη κατασκευαστεί σε εργαστήρια.

Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα

Τα πρώτα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα  ήταν δενδρύλλια καπνού και δημιουργήθηκαν στις ΗΠΑ το1983. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέτρεψε το 2004 τη διάθεση στην αγορά γενετικώς τροποποιημένου (ΓΤ) καλαμποκιού της σειράς Bt11. Στην Ελλάδα το πρώτο μεταλλαγμένο προϊόν που πήρε άδεια για πειραματική καλλιέργεια ήταν μία ντομάτα, που είχε υποστεί τροποποίηση για επιβράδυνση της ωρίμανσης (1997). Μετά ακολούθησε η άδεια για καλλιέργεια μεταλλαγμένου βαμβακιού που εμφανίζει εντομοκτόνο δράση και μεγάλη αντοχή (σε ζιζανιοκτόνο της ίδιας εταιρείας που παράγει το σπόρο). Μετά το βαμβάκι ήταν η σειρά του μεταλλαγμένου καλαμποκιού (1998) και των μεταλλαγμένων ζαχαρότευτλων, που έχουν υποστεί τροποποίηση ώστε να παρουσιάζουν αυξημένη αντοχή σε ζιζανιοκτόνα συγκεκριμένων εταιρειών.

Στην Ευρώπη τα γενετικώς μεταλλαγμένα τρόφιμα δεν είναι ακόμη διαδεδομένα, αλλά τα καταναλώνουμε έμμεσα, αφού χρησιμοποιούνται κατά κόρον ως ζωικά τρόφιμα. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα με τη γενετικώς μεταλλαγμένη σόγια, που παράγεται κυρίως στην νότιο Αμερική (για την καλλιέργεια της οποίας καταστρέφεται ο Αμαζόνιος) και στις ΗΠΑ. Αυτό ισχύει ιδίως για το γάλα, αυγά και κρέας.

Οι υποσχέσεις (τα δήθεν πλεονεκτήματα) των γενετικά μεταλλαγμένων

• Μείωση των φυτοφαρμάκων
• Αύξηση της σοδειάς και του κέρδους
• Μείωση της εργατικού κόπου των αγροτών
• Μείωση της παγκόσμιας πεινάς

Μία επικίνδυνη άποψη είναι αυτή που υποστηρίζει ότι το πρόβλημα της πείνας στον κόσμο είναι τεχνοκρατικό και όχι κοινωνικοπολιτικό και μπορεί να λυθεί μέσω των γενετικά μεταλλαγμένων τροφίμων. Αν σκεφτούμε όμως ότι Ε.Ε. π.χ. κάνει προσπάθειες για μείωση της παραγωγής τροφίμων για να κρατήσει τις τιμές ψηλά (γιατί η ζήτηση στην αγορά δεν είναι τόσο υψηλή) και ότι η δημιουργία ενός νέου μεταλλαγμένου σπόρου κοστίζει 30-50 εκατομμύρια  Ευρώ τότε εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι όλα αυτά θα επιβαρύνουν του καταναλωτές.

Τι είναι η γενετική τροποποίηση;

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η γενετική τροποποίηση είναι μία απλή μεταφορά γονιδίων μεταξύ ειδών που δε σχετίζονται (για παράδειγμα μεταφορά ζωικών γονιδίων σε φυτά). Εισάγονται λοιπόν τα επιθυμητά χαρακτηριστικά σε έναν οργανισμό για να βελτιωθεί (ανθεκτικότητα σε ασθένειες ή σε παράσιτα, ταχύτητα ανάπτυξης/ωρίμανσή του, βελτίωση της εμφάνισής  ή ακόμα και της γεύσης του)

Το γονίδιο αποτελεί τμήμα του DNA, το οποίο - σε συνδυασμό με άλλα γονίδια - καθορίζει την μορφή των ζωντανών κυττάρων και κατ’ επέκταση τον οργανισμό.

Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά.

Για να γίνει μία τροποποίηση στα γονίδια ενός οργανισμού, τα κύτταρα κυριολεκτικά βομβαρδίζονται με αποτέλεσμα την τελείως τυχαία εισαγωγή γονιδίων από ένα διαφορετικό οργανισμό στο DNA του άλλου οργανισμού. Αυτό μπορεί να προκαλέσει απρόσμενες και απρόβλεπτες επιπτώσεις.

Η εισαγωγή γονιδίων μπορεί με μεγάλη πιθανότητα να προκαλέσει αφαιρέσεις και ανασυνδυασμούς στο DNA ενός φυτού (οι οποίες είναι τυχαίες και όχι ελεγχόμενες). Αυτό μπορεί επίσης να προκαλεί απρόσμενες και απρόβλεπτες επιπτώσεις τόσο στο σχετικό φυτό, αλλά και στην αλληλεπίδραση που θα έχει στη φύση με άλλους οργανισμούς που τελικά καταλήγουν στη διατροφική μας αλυσίδα.

Είναι δυνατό το μεταλλαγμένο φυτικό DNA να βρεθεί στα ζώα;

Φυτικό DNA (από ζωοτροφές) έχει βρεθεί στους μύες κοτόπουλων και στα όργανα μοσχαριών. Δεν έχει όμως ανιχνευθεί γενετικά μεταλλαγμένο DNA στους ιστούς ζώων, κάτι όμως που δεν μπορεί να αποκλεισθεί ως πιθανό μελλοντικό ενδεχόμενο.

Ορισμένοι από τους πιθανούς κινδύνους είναι οι ακόλουθοι

• η ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά. Αν μεταφερθεί η ανθεκτικότητα αυτή σε βακτήρια επιβλαβή για την υγεία των ανθρώπων και των ζώων τότε αυτό θα επηρεαστεί παγκοσμίως η αποτελεσματική θεραπεία ασθενειών.

• τοξικά αποτελέσματα των μεταλλαγμένων θα μεταφερθούν στα οικοσυστήματα με αποτέλεσμα τη μείωση της βιοποικιλότητας και τη διαταραχή της ισορροπίας των οικοσυστημάτων   

• η "διασταύρωση" των μεταλλαγμένων καλλιεργούμενων φυτών με άγρια συγγενικά είδη ή παραδοσιακές ποικιλίες καλλιεργειών θα προκαλέσει απρόβλεπτα προβλήματα. Υπάρχουν, εδώ και χρόνια, ενδείξεις ότι μεταλλαγμένα φυτά με εντομοκτόνο δράση μπορούν να σκοτώσουν ωφέλιμα έντομα

• Μία από τις μεγαλύτερη ανησυχίες είναι η χρήση των γενετικά μεταλλαγμένων προϊόντων στις ζωοτροφές.  Έτσι λοιπόν, αργά και σταθερά, μεταλλαγμένα προϊόντα "τρυπώνουν" στη διατροφή μας.  Προϊόντα όπως σοκολάτες, μπισκότα, σνακ, σάντουιτς, γλυκά, πίτες, παιδικές τροφές κλπ μπορεί να περιέχουν μεταλλαγμένη σόγια ή καλαμπόκι ως βασικά συστατικά ή πρόσθετα (π.χ. λεκιθίνη, γλυκόζη, αμυλοσιρόπια, ζελατίνη, φρουκτόζη κλπ).

Νομοθεσία και σήμανση σε μεταλλαγμένα τρόφιμα

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία για τη σήμανση των μεταλλαγμένων προβλέπει τη σήμανση προϊόντων (βιολογικά ή μη) όπως σοκολάτες, μαγειρικό λάδι, έτοιμες σάλτσες, αν περιέχουν ή προέρχονται από μεταλλαγμένους οργανισμούς σε ποσοστό από 0,9% και πάνω. Το ίδιο ισχύει και για τις ζωοτροφές (Κανονισμός 1829/2003 &  1830/2003 για τη Σήμανση και την Ιχνηλασιμότητα μεταλλαγμένων τροφίμων και ζωοτροφών). Τα ζωικά προϊόντα όμως, όπως γάλα, αυγά, κρέας δε φέρουν σήμανση, ακόμα κι αν για την παραγωγή τους έχουν χρησιμοποιηθεί μεταλλαγμένες ζωοτροφές.

Όταν ο καταναλωτής αγοράζει κρέας, κοτόπουλο, γάλα ή τυρί, δεν γνωρίζει αν αυτά τα προϊόντα  προέρχονται από ζώα που έχουν τραφεί με μεταλλαγμένες ζωοτροφές ή όχι, αφού δεν είναι υποχρεωτική η σχετική σήμανση στα προϊόντα ζωικής προέλευσης

Στη Ευρωπαϊκή Ένωση καλλιεργήθηκαν πέρυσι συνολικά 1.096.730 στρέμματα με γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι αλλά οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες στην Ε.Ε. παρουσίασαν μικρή μείωση της τάξης του 1,8%, δεδομένης και της απαγόρευσης της στη Γαλλία.

Μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν δεδομένα που να υποστηρίζουν ότι τα Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα   έχουν προκαλέσει κάποια ασθένεια ή βλάβες σε ανθρώπους. Σκανδαλώδης όμως είναι η έλλειψη διαφάνειας και σήμανσης των προϊόντων. Ο καταναλωτής έχει το δικαίωμα να είναι ελεύθερος να αποφασίσει και να γνωρίζει επακριβώς τι τρώει. Αν 70-80% των καταναλωτών στην Ευρωπαϊκή ένωση θέλουν να ξέρουν τι τρώνε, πρέπει η πολιτεία να φροντίσει να κατοχυρώσει το συγκεκριμένο δικαίωμά τους.

Ο Οδηγός της Greenpeace για τα ελληνικά τρόφιμα που περιέχουν γενετικά τροποποιημένα συστατικά