Μία ιστορία για την κατανόηση του ψυχικού τραύματος ..και άλλες χρήσιμες πληροφορίες

Ένας άλλος τρόπος για να καταλάβουμε τη δημιουργία του τραύματος είναι να το παραλληλίσουμε με το σωματικό τραύμα, που είναι ξεκάθαρο σε όλους μας: συμβαίνει όταν κάτι πιέσει και ξεπεράσει τα όρια του σώματος. Αντίστοιχα, αυτό που οι ψυχολόγοι αποκαλούμε «ψυχικό τραύμα», δημιουργείται όταν ένα εξωτερικό γεγονός κάνει την εμφάνισή του ξαφνικά -οπότε μας βρίσκει απροετοίμαστους, ανοχύρωτους- και απειλεί την ψυχική και σωματική μας ακεραιότητα. 

Υπό αυτή την έννοια, ψυχικό τραύμα μπορεί να δημιουργήσει μία φυσική καταστροφή, ένα σοβαρό ατύχημα, οποιαδήποτε επίθεση που απειλεί τη σωματική μας ακεραιότητα. Τραυματική θα μπορούσε να είναι ακόμα και μία δύσκολη γέννα, ένας αποχωρισμός ή/και μία απώλεια, ακόμα και η απώλεια εργασίας -τραύμα εξαιρετικά επίκαιρο στις μέρες μας.

Το πόσο θα επηρεαστεί κάποιος από ένα σοβαρό, δυνητικά τραυματικό γεγονός, εξαρτάται κατά πολύ από το πόσο έτοιμος είναι να το δεχτεί και να το αντιμετωπίσει, ανάλογα τις προηγούμενες εμπειρίες του, τη δομή της προσωπικότητάς του, αλλά και από το υποστηρικτικό δίκτυο που έχει. Συνεπώς και για ένα παιδί, μια μακρόχρονη κατάσταση παραμέλησης και αποστέρησης της αγάπης, θα μπορούσε να λειτουργήσει τραυματικά, ακριβώς επειδή ο ψυχισμός του παιδιού δεν είναι σε θέση να λειτουργήσει χωρίς αυτή την υποστήριξη.

Περιγραφή και Συμπτώματα: το δίπολο της αποφυγής-επανάλειψης

Παρόμοια με το μαργαριτάρι, ένας άνθρωπος που έχει ζήσει τέτοιου είδους εμπειρίες, κατά τις οποίες ένιωσε ανήμπορος και αβοήθητος, συνήθως δυσκολεύεται να επεξεργαστεί τις αισθήσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματα που σχετίζονται με το γεγονός και τις απομονώνει ψυχικά και σωματικά. Έτσι, αυτός που έχει βιώσει τραυματικά γεγονότα, είτε σκέπτεται συνέχεια και με διαφορετικούς τρόπους το κακό που του συνέβη (επανάληψη της εμπειρίας) ή το ξεχνά τελείως, το απωθεί (αποφυγή της αρχική μνήμης).

• Οι περιπτώσεις με συμπτώματα αποφυγής, μπορεί να αποφεύγουν συστηματικά μέρη και άτομα που σχετίζονται με το γεγονός, σταδιακά να νιώθουν μόνοι και αποξενωμένοι ή/και το πλέον χαρακτηριστικό σύμπτωμα να δυσκολεύονται να θυμηθούν κομμάτια της εμπειρίας τους και να εξηγήσουν πως αισθάνονται ή να θυμούνται την εμπειρία τμηματικά. Όταν όμως υπάρξει μία αφορμή (π.χ. μία κρίσιμη στιγμή στη ζωή), ο φόβος και ο πανικός της αρχικής εμπειρίας μπορεί να εμφανιστούν ξαφνικά. Για παράδειγμα, ένα άνθρωπος που έχει βιώσει ένα σοβαρό τροχαίο, δε θυμάται τίποτα από την ώρα της σύγκρουσης και μετά, ακόμα και αν κάτι τέτοιο δεν δικαιολογείται ιατρικά (δεν υπήρχε σοβαρός τραυματισμός), εκτός από την μυρωδιά του καμένου λάστιχου που υπήρχε έντονη στην ατμόσφαιρα.

Όσο πιο βαριά και πιο τραυματική είναι η αρχική εμπειρία, τόσο περισσότερο ο οργανισμός έχει την τάση να την σπάει σε κομμάτια πριν την αποθηκεύσει. Σαν ένα σετ πολύ βαριές αποσκευές που δεν μπορώ να σηκώσω όλες μαζί και τις παίρνω μία-μία, ο εγκέφαλος κατακερματίζει τις εμπειρίες και τις αποθηκεύει σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου και του σώματος.

• Οι περιπτώσεις με συμπτώματα επανάληψης, κατακλύζονται από εικόνες, σκέψεις και συναισθήματα που σχετίζονται με τις εμπειρίες τους, έχουν δυσκολίες στον ύπνο (τάση να κοιμούνται συνέχεια ή καθόλου), μπορεί να βλέπουν εφιάλτες, να έχουν εκρήξεις θυμού, πανικού ή φοβίες, να νιώθουν συνεχώς θλιμμένοι, να έχουν σωματικές εκδηλώσεις (όπως ταχυπαλμίες, πονοκεφάλους κλπ), και επίσης να νιώθουν απομονωμένοι και αποξενωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο.

Τα σοβαρά τραύματα εμφανίζονται με τον πιο ύπουλο και φαινομενικά - ασύνδετο με την υπόλοιπη ζωή- τρόπο: ας δούμε το παράδειγμα του άντρα ή της γυναίκας που έχει την τάση να κάνει κακοποιητικές σχέσεις με συντρόφους που τον/την κακομεταχειρίζονται σωματικά ή/και ψυχικά. Συχνά, βλέπουμε αυτούς τους ανθρώπους που βασανίζονται μέσα στη σχέση, να δυσκολεύονται εξαιρετικά να βάλουν ένα όριο στην κακοποίηση και να τερματίσουν τη σχέση, με μαθηματική ακρίβεια να ξαναπέφτουν και σε κάποιο/α επόμενη σύντροφο που φέρει τα ίδια (ή κάποια από τα ίδια) χαρακτηριστικά. Στην προκειμένη περίπτωση η επιλογή συντρόφου, που σε αρκετό κόσμο μοιάζει με μία ‘τυχαία’ συνάντηση, αποτελεί μία ασυνείδητη επιλογή του ανθρώπου, που σε ένα επίπεδο έχει την ανάγκη να επαναλάβει μία προηγούμενη τραυματική εμπειρία. Η αλήθεια είναι ότι στην προσωπική ιστορία αυτών των ανθρώπων θα βρούμε στοιχεία αυτής της ερωτικής σχέσης στις πρωταρχικές σχέσεις της πατρικής τους οικογένειας -θα έχουν κακοποιηθεί σαν παιδιά. Το τραύμα κάνει την εμφάνισή του ξανά και ξανά σε μία ασυνείδητη πάντα προσπάθεια επίλυσης του.

Οι περιπτώσεις αποφυγής ή επανάληψης του ψυχικού τραύματος ουσιαστικά αποτελούν τη άλλη όψη του ιδίου νομίσματος. Σε κάθε περίπτωση ο άνθρωπος δεν έχει καταφέρει να συμφιλιωθεί με το συγκεκριμένο μέρος της προσωπικής του ιστορίας, να του δώσει ένα νόημα και να το τοποθετήσει κάπου μέσα του. Η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση είναι εξαιρετικά βοηθητική και χρήσιμη για να καταλάβει ο καθένας που έχει βιώσει κάποιου είδους τραυματική εμπειρία με ποιό τρόπο αυτή έχει επηρεάσει την ύπαρξή του, για να αποδεχτεί αυτή σαν κομμάτι του εαυτού του και να προχωρήσει μπροστά. Μόνο τότε η ανάμνηση σταματά να στοιχειώνει τον άνθρωπο και παίρνει το μορφή του προσωπικού θησαυρού, του μαργαριταριού.

Νάντια Λάγγα-Ιωάννοβιτς, nalagga@gmail.com, 6937261363