Παιδιά & Φοβίες: βοηθήστε να σηκώσουν κεφάλι

Κάποιοι όμως εμμένουν, δεν μειώνονται σε ένταση ενώ σε κάποιες περιπτώσεις εντείνονται όσο περνά ο χρόνος. Χαρακτηριστικό της φοβίας είναι η συμπεριφορά αποφυγής; αποφεύγουμε επειδή φοβόμαστε. Ακούγεται λογικό, αλλά όσο αποφεύγουμε τόσο μεγαλώνει ο φόβος αφού ‘αποδεικνύουμε’ στον εαυτό μας ότι δεν μπορούμε να τα καταφέρουμε, ότι αυτό είναι δυνατότερο από εμάς. Έτσι την επόμενη φορά που θα έρθουμε αντιμέτωποι με αυτό το ‘πιο δυνατό από εμάς’ θα αποφύγουμε ακόμα πιο έντονα, μπαίνοντας σε έναν φαύλο κύκλο.

Αν θέλετε να μιλήσουμε με επίσημα κριτήρια, απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει η διάγνωση της φοβίας (αν και δεν μου αρέσουν οι ταμπέλες ειδικά στα παιδιά) είναι να επεμβαίνει σημαντικά στην καθημερινότητα του παιδιού και να διαρκεί τουλάχιστον 6 μήνες.

Υπάρχει πάντως ποικιλία. Έχουμε τις συγκεκριμένες φοβίες που περιλαμβάνει ζώα όπως σκύλος, αράχνη, κατσαρίδα, γάτα, μυρμήγκι και φίδι: τις φοβίες που σχετίζονται με το περιβάλλον και τα φυσικά φαινόμενα όπως βροντές, αστραπές, σεισμός, θάλασσα και τα ύψη: τις φοβίες στη θέα του αίματος, της ένεσης και του τραυματισμού (γενικά νοσοκομειακού – ιατρικού τύπου): τις φοβίες συγκεκριμένων καταστάσεων όπως αυτοκίνητο και ασανσέρ: και όλες τις υπόλοιπες που δεν κατατάσσονται στις παραπάνω κατηγορίες όπως είναι ο φόβος των μασκοφόρων, των κλόουν και της κατάποσης.

Έχουμε επίσης την κοινωνική φοβία. Το παιδί φοβάται και αποφεύγει καταστάσεις όπου εκτίθεται σε αγνώστους (συμμετοχή σε πάρτυ, ξεκίνημα σε καινούργια τάξη) ή όπου υπάρχει το ενδεχόμενο κριτικής (να πει μάθημα στην τάξη μπροστά στους συμμαθητές ή να απαγγείλει ποίημα μπροστά σε θεατές).

Τέλος, αν και ξεχωριστή κατηγορία, το άγχος του αποχωρισμού εκδηλώνεται με συμπεριφορές που παραπέμπουν σε φοβία. Το παιδί δείχνει διαρκή ή υπερβολική ανησυχία όταν προβλέπεται αποχωρισμός από το σπίτι ή από τα άτομα με τα οποία είναι προσκολλημένο. Υπάρχει φόβος ότι οι αγαπημένοι του θα πάθουν κακό ή ότι θα τους χάσει, άρνηση να πάει σχολείο ή να κοιμηθεί μόνο του, ενώ δεν είναι ασύνηθες να βλέπει εφιάλτες που σχετίζονται με αυτή την ανησυχία και να εκδηλώνει σωματικά συμπτώματα. Επίσημα, η διάρκεια πρέπει να είναι τουλάχιστον 3 μήνες.

Παράγοντες που συμβάλλουν στη δημιουργία φοβιών:

Φυσικά ένας λόγος που μπορεί να αναπτυχθεί η φοβία σε κάποιο παιδί είναι να έχει περάσει μια τρομακτική εμπειρία όπως να το έχει κυνηγήσει κάποιο σκυλάκι ή να έχει κλειστεί στη ντουλάπα κατά λάθος την ώρα που έπαιζε. Όμως δεν είναι απαραίτητο. Επειδή δεν είστε η μόνη πηγή επιρροής, εκτός από τις δικές σας αντιδράσεις, το παιδί μαθαίνει παρατηρώντας και τους άλλους γύρω του να βιώνουν τραυματικά γεγονότα ή να εκδηλώνουν φόβο. Μαθαίνει όταν παρατηρεί κάποιον να πέφτει από ύψος, να τρομάζει στη θέα κάποιου ζώου ή εντόμου, να πανικοβάλλεται όταν κάνει ‘κόλπα’ το ασανσέρ. Είναι ναι μεν έμμεσες εμπειρίες που όμως μεταδίδουν άμεσα ένα μήνυμα: αυτό είναι απειλή, να το φοβάσαι. Έχουμε και τη μετάδοση πληροφοριών από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όπως τη κάλυψη ληστειών, δυστυχημάτων και απαγωγών– ικανά να τρομάξουν τους ενήλικους, πόσο μάλλον τα παιδιά. Τέλος, υπάρχουν οι στιγμές εκείνες που ο φόβος μας πιάνει εξαπίνης. Βιώνουμε έναν μη αναμενόμενο πανικό σε μια κατάσταση η οποία πλέον συνδέεται με φόβο.

Έχετε υπόψη ότι το παιδί δεν θα αναπτύξει ντε και καλά φοβία επειδή θα βιώσει κάποια από τις παραπάνω εμπειρίες. Θα παίξει μεγάλο ρόλο πως θα σκεφτεί το γεγονός το ίδιο το παιδί και πως θα το αντιληφθείτε κι εσείς. Θυμηθείτε το μικρό παιδάκι σας που έχανε το βηματισμό του. Όταν έβλεπε την ανησυχία στο πρόσωπο σας έκλαιγε ενώ όταν εσείς χειροκροτούσατε την τούμπα του κι εκείνο αναλόγως αντιδρούσε.

Οι φοβίες αντιμετωπίζονται.

Με τη βοήθεια των μεγάλων, τα παιδιά μπορούν να τα αντιμετωπίσουν ακόμα πιο αποτελεσματικά έτσι ώστε οι επιτυχίες τους να συμβάλλουν στην αυτοπεποίθηση τους και να μεγαλώσουν με μια εικόνα για τον εαυτό τους που να λέει ‘μπορώ’. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να μη βαφτίζουμε τα παιδί φοβικό επειδή έχει κάποια φοβία. Είναι πολύ περισσότερο από τη φοβία του. Για καθετί που φοβάται, υπάρχουν άλλα τόσα ή και περισσότερα που δεν τα φοβάται. Για κάθε τι που δεν έχει καταφέρει ακόμη, υπάρχουν άλλα τόσα που έχει καταφέρει. Για κάθε φορά που θέλει να τα παρατήσει, έχουν υπάρξει άλλες τόσες και περισσότερες φορές που έχει επιμείνει.

Για να βοηθήσετε, λοιπόν, ξεκινήστε αφαιρώντας την ετικέτα του ‘φοβικού’ από το παιδί. Εστιάστε σε αυτά που δεν φοβάται, σε αυτά που έχει ήδη καταφέρει και τις φορές που έχει δείξει θάρρος κι επιμονή. Ανακαλύψτε τα μαζί με το παιδί σας και για περισσότερες συμβουλές διαβάστε στο β’ μέρος του άρθρου.

*για λόγους απλούστευσης οι φόβοι και οι φοβίες χρησιμοποιούνται σαν ταυτόσημες έννοιες αν και δεν είναι. Σε αντίθεση με τον φόβο, νοιώθουμε υπό τον έλεγχο της φοβίας, στη θέα φοβικού αντικειμένου ή κατάστασης εκδηλώνουμε συμπτώματα πανικού (στα παιδιά εκδηλώνεται κυρίως με κλάμα, πάγωμα, προσκόλληση) και υπάρχει έντονη συμπεριφορά αποφυγής: ως εκ τούτο επεμβαίνει σημαντικά στην καθημερινή λειτουργία μας.

Ανδρέας Αρματάς ΜΑ DCH MISCPaccred
Ψυχολόγος – Συγγραφέας

www.hypnosis.gr