Τα παιδιά μπροστά στο άγχος της οικονομικής κρίσης.
Από τη μία πλευρά, ένα παιδί κάθε ηλικίας, όταν γίνεται μάρτυρας του άγχους των γονιών για την οικονομική κατάσταση της οικογένειας, το λιγότερο που μπορεί να νιώσει είναι μεγάλη απελπισία και τρόμο για όσα θα συμβούν. Τα πιο μικρά παιδιά βλέπουν τους γονείς τους στενοχωρημένους ή συχνά απελπισμένους, μην μπορώντας να καταλάβουν τι συμβαίνει. Επειδή γενικά τα παιδιά τείνουν να ενοχοποιούν τους εαυτούς τους για όσα άσχημα συμβαίνουν, συχνά μπορούν να πιστέψουν ότι φταίνε αυτά για τις δύσκολες καταστάσεις τις οποίες βιώνουν οι γονείς τους, νιώθουν υπεύθυνα που οι γονείς τους υποφέρουν και καταλήγουν να νιώθουν ενοχές. Είναι, λοιπόν, μεγάλο βάρος μπορεί για την ψυχή ενός παιδιού τόσο το να νομίζει ότι φταίνε τα δικά του έξοδά και οι δικές του ανάγκες για τις δύσκολες καταστάσεις που βιώνουν οι γονείς του, όσο και να βλέπει τους γονείς του απελπισμένους για όσα συμβαίνουν και χωρίς να καταλαβαίνει τι συμβαίνει.
Τα μεγαλύτερα παιδιά, τα οποία αντιλαμβάνονται πια την έννοια των χρημάτων νιώθουν ότι ο κόσμος θα αλλάξει δραματικά και ότι θα ζήσουν σε ένα ζοφερό μέλλον, στο οποίο ούτε οι γονείς τους θα έχουν την οικονομική δυνατότητα να τα φροντίζουν και να καλύπτουν τις ανάγκες τους αλλά ούτε και αυτοί μεγαλώνοντας θα μπορούν να βελτιώσουν την κατάστασή τους. Αυτό μπορεί να τους στερήσει την όρεξη για χαρά και για διάβασμα και μπορεί να τους οδηγήσει ακόμα και σε παραίτηση από τη ζωή και σε κατάθλιψη.
Από την άλλη πλευρά, δεν γίνεται να αποκλείσουμε τα παιδιά τελείως από όσα συμβαίνουν, καθώς αυτά αντιλαμβάνονται κάθε στιγμή πώς νιώθουν οι γονείς τους. Εάν, λοιπόν, ένας γονιός νιώθει άγχος, το παιδί σίγουρα το εισπράττει και όταν δεν ξέρει από τι προκαλείται το άγχος αυτό, η κατάστασή του γίνεται ακόμα χειρότερη. Προφανώς η επιλογή του να αποκλείσουμε το παιδί από ένα τέτοιο άγχος προκαλείται από την τάση να προστατεύουμε τα παιδιά μας και να μην τα αφήνουμε να στενοχωρηθούν, ωστόσο αυτή η στάση μπορεί συχνά να καταλήξει στα αντίθετα αποτελέσματα. Άθελά μας μπορούμε να προκαλέσουμε ένα τεράστιο μπέρδεμα και διαταράξουμε τη σχέση μας με το παιδί μας.
Κάποιοι γονείς επίσης, προσπαθώντας να διατηρήσουν ανέπαφη την πραγματικότητα του παιδιού τους, μειώνουν τα δικά τους έξοδα και συνεχίζουν να αγοράζουν στα παιδιά τους ό,τι τους αγόραζαν και πριν. Και αυτή η στάση όμως τα οδηγεί να ζουν σε έναν δικό τους κόσμο με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται.
Το καλύτερο που μπορούμε γενικά κατά το μεγάλωμα ενός παιδιού να κάνουμε είναι να του εξηγούμε τα πάντα όσα το αφορούν, σε απλά λόγια, ανάλογα με την ηλικία του, καθώς πάντα υπάρχει ένας απλός τρόπος για να εξηγήσουμε σε παιδιά κάθε ηλικίας ό,τι θέλουμε.
Ωστόσο, χρειάζεται να προσέξουμε να τους πούμε αυτά που πρέπει να μάθουν και αυτά που κρίνουμε εμείς κατάλληλα. Καλό είναι να μην τους λέμε τρομακτικές λεπτομέρειες για τα πράγματα και ούτε να τα μπλέκουμε στα συναισθηματικά μας προβλήματα αν είμαστε, στενοχωρημένοι ή ταραγμένοι. Ωστόσο, δεν μπορούμε να τους κρύβουμε την αλήθεια, εφόσον τα παιδιά ούτως ή άλλως αντιλαμβάνονται τα πάντα.
Είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν –και εμείς θα τα διαβεβαιώσουμε για αυτό- ότι από τη μία αυτά και οι ανάγκες τους δεν φταίνε σε καμία περίπτωση για την οικονομική κατάσταση της οικογένειας και, κατά συνέπεια, ότι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για να αλλάξουν την κατάσταση και από την άλλη ότι δεν θα πρέπει να ανησυχούν για τα οικονομικά προβλήματα αλλά να δείξουν εμπιστοσύνη στους γονείς τους, οι οποίοι θα βρουν τις κατάλληλες λύσεις.
Στα πιο μικρά παιδιά, ηλικίας έως 5 ετών, δεν χρειάζεται να αναφέρουμε τίποτα. Για τα παιδιά, ο κόσμος είναι πάντα αυτός που εμείς τους παρουσιάζουμε. Εάν εμείς παραμένουμε ψύχραιμοι, το ίδίο θα κάνουν και τα παιδιά. Δεν υπάρχει λόγος να εμπλέξουμε τα μικρά παιδιά σε όλη αυτήν την κατάσταση που επικρατεί, καθώς αυτό που χρειάζονται τα παιδιά είναι ασφάλεια και φροντίδα και τη σιγουριά πως ό,τι και αν γίνει οι γονείς τους θα τα αγαπούν.
Όσον αφορά στα μεγαλύτερα παιδιά, ηλικίας 6 ως 11 ετών, καλό είναι να προσπαθήσουμε με απλά λόγια να τους εξηγήσουμε την κατάσταση, η κάθε οικογένεια ανάλογα με το τι βιώνει. Γενικά, ο τόνος μας και η στάση μας χρειάζεται να είναι καθησυχαστικά. Χωρίς δραματικές και τρομακτικές λεπτομέρειες, να τους εξηγήσουμε τόσο τι θα αλλάξει στην καθημερινότητά μας όσο και το τι θα παραμείνει σταθερό. Είναι πολύ σημαντικό να μην ξεχάσουμε να αναφερθούμε σε αυτό, στο τι δηλαδή θα παραμείνει ίδιο, καθώς αυτό είναι που ενδιαφέρει περισσότερο ένα παιδί. Να είναι σίγουρο ότι η οικογένειά του και άρα ο κόσμος γύρω του έχει σταθερότητα, και ότι θα συνεχίσει να έχει τα βασικά που του χρειάζονται για να ζήσει, καθώς και ότι η ευτυχία δεν εξαρτάται από το πόσα χρήματα και υλικά αγαθά διαθέτει κανείς αλλά από το πως αντιμετωπίζει κανείς τη ζωή του. Εάν κοιτάξουμε τους ανθρώπους γύρω μας, θα δούμε ότι οι πιο ευτυχισμένοι δεν είναι αυτοί που έχουν τα περισσότερα υλικά αγαθά αλλά αυτοί οι οποίοι είναι αισιόδοξοι και οι οποίοι έχουν μάθει να αγωνίζονται και να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες της ζωής τους. Η αλήθεια είναι ότι ένα παιδί έχει τόσες ανάγκες όσες του έχουμε εμείς δημιουργήσει και ότι μπορεί να είναι πολύ ευτυχισμένο με ελάχιστα έως και καθόλου υλικά αγαθά, εάν βλέπει τους δικούς του ανθρώπους να είναι καλά.
Αναφορικά με τους εφήβους, σε γενικές γραμμές η αντιμετώπισή μας είναι καλό να είναι η ίδια. Σαφώς και σε έναν έφηβο θα χρειαστεί να εξηγήσουμε την κατάσταση με όλες τις λεπτομέρειες, καθώς το αντίθετο θα ισοδυναμούσε με ανειλικρίνεια από την πλευρά μας, αλλά και πάλι χωρίς να τον τρομοκρατούμε. Σημασία δεν έχει τόσο το τι λέμε αλλά ο τρόπος που το λέμε. Μπορούμε να μιλήσουμε σε έναν έφηβο για την οικονομική κρίση και να τον τρομάξουμε και να τον οδηγήσουμε μέχρι και σε κατάθλιψη εάν του δείξουμε ότι είμαστε απελπισμένοι αλλά μπορούμε απλά να τον ενημερώσουμε και να τον προβληματίσουμε, εάν του εξηγήσουμε την κατάσταση και του δείξουμε ότι είμαστε διατεθειμένοι να αγωνιστούμε για αυτό που συμβαίνει. Όσον αφορά στις ανάγκες που είχαν συνηθίσει οι έφηβοι να καλύπτουν έως τώρα, στα ψώνια που έκαναν και στη διασκέδασή τους, θα συζητήσουμε εκτενώς μαζί τους, θα τους εξηγήσουμε πώς ακριβώς θα είναι η κατάσταση, τι θα συνεχίσουν να έχουν και τι όχι, ότι η ίδια κατάσταση ισχύει αν όχι για όλους για τους περισσότερους γύρω μας και ότι με τους φίλους τους μπορούν να συνεχίσουν να διασκεδάζουν και να συναντιούνται αλλά λιγότερο σε καφετέριες και περισσότερο στα σπίτια τους. Άλλωστε, μπορούμε να δείχνουμε στα παιδιά μας πόσο ωραία μπορούμε να περάσουμε με την οικογένειά μας και τους φίλους μας παίζοντας και συζητώντας όλοι μαζί και κάνοντας πράγματα που δεν κοστίζουν τίποτα. Αντί, δηλαδή, να βγούμε έξω να φάμε μπορούμε να πάμε βόλτα στο βουνό ή να μαγειρέψουμε όλοι μαζί ή να παίξουμε κάποιο επιτραπέζιο. Από τη σκοπιά αυτή, η κρίση μπορεί να αποτελέσει μία ευκαιρία να έρθουμε πιο κοντά στα παιδιά μας και να τους διδάξουμε αξίες διαφορετικές από αυτές που είχαμε συνηθίσει.
Γενικά είναι καλό εάν τα οικονομικά της οικογένειας δεν είναι σε καλή κατάσταση, να κάτσουμε όλοι μαζί και να γράψουμε τι μπορούμε να αγοράζουμε κάθε μήνα. –όχι τι δεν μπορούμε αλλά τι μπορούμε-, ώστε ο έφηβος να μη νιώθει ανασφάλεια για το μέλλον του αλλά να ξέρει ακριβώς τι θα του συμβεί. Εννοείται ότι πρέπει να αποφεύγουμε να του λέμε φράσεις όπως «δεν έχουμε να φάμε» και «να δούμε τι θα κάνουμε τώρα που δεν έχουμε λεφτά». Γιατί να φορτώνουμε τα παιδιά με τα προβλήματα των ενηλίκων και να τα ωθούμε να κλείνονται στον εαυτό τους; Τα παιδιά δεν πρέπει να ανησυχούν για τα λεφτά, διότι δεν είναι δική τους δουλειά. Τις λύσεις σε αυτά τα ζητήματα τις βρίσκουν οι γονείς και τα παιδιά χρειάζεται να διαβεβαιώνονται για αυτό.
Στόχος όλων των γονιών είναι τα παιδιά μας να είναι ευτυχισμένα και να γίνουν ευτυχισμένοι ενήλικες. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο εάν αισθάνονται ασφάλεια ότι οι γονείς τους τα αγαπούν και ότι θα είναι δίπλα τους και στις καλές αλλά και στις κακές τους στιγμές και ότι θα τα φροντίζουν και θα τους συμπαραστέκονται ανεξάρτητα από το πόσα χρήματα έχουν. Ένα από τα μεγαλύτερα μαθήματα, εάν όχι το σπουδαιότερο, που μπορούμε να διδάξουμε στα παιδιά μας, είναι ότι οι δυσκολίες είναι μέσα στη ζωή μας και ότι ευτυχισμένος δεν είναι αυτός που δεν του τυχαίνουν δυσκολίες στη ζωή του, γιατί τέτοιος άνθρωπος δεν υπάρχει αλλά αυτός που ό,τι και αν του συμβεί δεν σταματάει να αγωνίζεται και προσπαθεί να βρει τρόπους να συνεχίσει τη ζωή του και να ξεπεράσει τις δυσκολίες του. Εάν τα παιδιά δουν τους γονείς τους να έχουν μια θετική στάση απέναντι σε όσα συμβαίνουν, το ίδιο θα κάνουν και αυτά.
Τα παιδιά έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται στις καταστάσεις πολύ πιο εύκολα από όσο πιστεύουμε, αρκεί εμείς να τα βοηθήσουμε. Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει να κάνουμε και εμείς προσπάθειες να παραμένουμε ήρεμοι και ψύχραιμοι και να ελαττώνουμε όσο μπορούμε το άγχος μας, γιατί δεν έχει νόημα να λέμε στα παιδιά να μην ανησυχούν αλλά αυτά να βλέπουν εμάς σε άσχημη κατάσταση. Εάν εμείς νιώθουμε ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε, θα μπορέσουμε να μην εξαφανίσουμε την ελπίδα από τα παιδιά μας. Εάν, πάλι, νιώθουμε ότι δεν μπορούμε να χειριστούμε την κατάσταση, καλό είναι να συμβουλευτούμε κάποιον ειδικό ώστε να μας βοηθήσει να την αντιμετωπίσουμε. Άλλωστε το νόημα της ύπαρξης της οικογένειας είναι να στηρίζει και να βοηθάει ο ένας τον άλλον στις δυσκολίες της ζωής.
