Παιδί και Θάνατος: Πόσο ασύμβατα είναι μεταξύ τους;

Ο θάνατος, είναι αναμφισβήτητα ένα δυσάρεστο γεγονός, πράγμα όμως που δε θα πρέπει να το καθιστά «απαγορευμένο» για συζήτηση. Διότι, όσο και να μας πονά, πρόκειται για μια κατάσταση που είναι μέρος της ζωής και αργά η γρήγορα, όλοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με το σκληρό πρόσωπό του.
 
Όσοι βρισκόμαστε κοντά σε παιδιά που βίωσαν το θάνατο κάποιου αγαπημένου προσώπου, συχνά ερχόμαστε σε δύσκολη θέση, αντιμέτωποι με αναπάντητα ερωτήματα, καθώς αναρωτιόμαστε τί καταλαβαίνει ένα παιδί για το θάνατο, τί πρέπει να του πούμε και ποιές επιπτώσεις θα έχει αυτή η σημαντική απώλεια στην εξέλιξή του.      
 
Τι είναι ο θάνατος για τα παιδιά;

Συνήθως τα παιδιά έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση με την έννοια του θανάτου απ’ όσο νομίζουμε. Ο θάνατος υπάρχει παντού. Μέσα στα παραμύθια, στα παιχνίδια, μέσα στη ζωή τους. Ωστόσο, αυτό που δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν είναι η οριστικότητα του θανάτου.
 
Πώς θρηνούν τα παιδιά;

Τα παιδιά θρηνούν με δόσεις, καθώς δεν μπορούν ν’ αντέξουν για μεγάλο χρονικό διάστημα οδυνηρά συναισθήματα. Έτσι, ενώ τη μια στιγμή μπορεί να είναι θλιμμένα, την αμέσως επόμενη μπορεί να παίζουν και να γελούν. Αυτό δε σημαίνει ότι αδιαφορούν!
 
Πώς εκδηλώνεται ο θρήνος στα παιδιά;

· Με θλίψη
· Με ξεσπάσματα θυμού ή κλάματος, ακόμα και για ασήμαντο λόγο
· Με διάφορες φοβίες (π.χ. φόβος αποχωρισμού από αγαπημένα πρόσωπα, φόβος για το σκοτάδι κ.λ.π.)
· Με αλλαγές στις συνήθειες του ύπνου και του φαγητού
· Με αλλαγές στη συμπεριφορά (π.χ. απομόνωση, επιθετικότητα, μείωση της απόδοσης στο σχολείο, ριψοκίνδυνη συμπεριφορά κ.λ.π.)
· Με παλινδρόμηση σε συμπεριφορές προηγούμενων σταδίων ανάπτυξης (π.χ. πιπίλα,  ενούρηση κ.λ.π.)
· Με επίμονη αναζήτηση του ατόμου που πέθανε και συνεχείς σκέψεις γύρω από το θάνατό του
· Με ενοχές για το θάνατο του αγαπημένου προσώπου
· Με αίσθημα ανακούφισης, όταν έχει προηγηθεί παρατεταμένη περίοδος έντασης και άγχους εξαιτίας του επικείμενου θανάτου (π.χ. χρόνια νοσηλεία)
 
Επειδή στα παιδιά, η ικανότητα του λόγου δεν είναι τόσο αναπτυγμένη, μην περιμένετε τόσο να σας μιλήσουν γι’ αυτό που τους συμβαίνει. Τα περισσότερα από τα παιδιά που έτυχε να αναλάβω στο παρελθόν, τα οποία είχαν πρόσφατα χάσει κάποιο αγαπημένο πρόσωπο, εξέφρασαν τον πόνο τους κυρίως μέσα από τις ζωγραφιές και το παιχνίδι τους (π.χ. παιχνίδι με κούκλες που αντιπροσωπεύουν το ίδιο και το άτομο που πέθανε). Επίσης, εκφράζουν τον πόνο τους μέσα από τις συνήθειές τους, στον ύπνο και το φαγητό ή με αλλαγές στη συμπεριφορά τους, στο σπίτι και το σχολείο.
 
Τι πρέπει να κάνουμε για να στηρίξουμε ένα παιδί που πενθεί;
 
· Η απόκρυψη της πραγματικότητας ή η παροχή ψεύτικων πληροφοριών, αντί να προστατεύει τα παιδιά, τους δημιουργεί σύγχυση, ανασφάλεια και φόβο. Επίσης, η καθυστερημένη ενημέρωση αλλά και η σιωπή που επικρατεί σε πολλές περιπτώσεις, τα κάνει να αισθάνονται αποκομμένα από την υπόλοιπη οικογένεια και τα αναγκάζει να κλειστούν στον εαυτό τους.
 
· Μη φοβηθείτε να χρησιμοποιήσετε λέξεις όπως «πέθανε», «θάνατος» και όχι διφορούμενες, ασαφείς εκφράσεις όπως «χάθηκε»,«έφυγε», «ταξίδεψε» κ.λ.π. Αυτές οι εκφράσεις μπερδεύουν τα παιδιά και τα δυσκολεύουν να κατανοήσουν ότι ο θάνατος είναι οριστικός. Καταλήξτε στο τι απαντήσεις θα δώσετε στο παιδί και δώστε αυτές, όσες φορές και αν σας ρωτήσει. Απαντήστε ΜΟΝΟ σ’ αυτό που το ίδιο το παιδί σας ρωτά. Μη βομβαρδίζετε το παιδί με περαιτέρω αναλύσεις και πληροφορίες, διότι ενδέχεται να μην είναι ακόμα έτοιμο να τις επεξεργαστεί, με αποτέλεσμα να σοκαριστεί.
 
· Η αλήθεια είναι ότι ο θάνατος, αποτελεί ένα μυστήριο, πάνω στο οποίο υπάρχουν πολλά αναπάντητα ερωτήματα ακόμα και για εμάς τους ίδιους. Για παράδειγμα, αν το παιδί μας ρωτήσει «τι συμβαίνει μετά το θάνατο», ο καθένας από μας, δε μπορεί, παρά να μοιραστεί μαζί του τις προσωπικές του θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις.
 
· Επειδή τα παιδιά έχουν την τάση να παίρνουν την ευθύνη πάνω τους σε τέτοιες δύσκολες καταστάσεις, είναι σημαντικό να το απαλλάξετε από κάθε είδους ενοχές, τονίζοντας ότι τίποτα απ’ όσα έκανε, σκέφτηκε ή είπε (αταξίες, απαγορευμένες πράξεις) δεν προκάλεσαν το θάνατο του αγαπημένου του ανθρώπου.
 
· Οι μεγάλοι έχουμε την τάση κάθε φορά που κατακλυζόμαστε από συναισθήματα θλίψης, να πασχίζουμε να κρυφτούμε από τα παιδιά. Μη διστάζετε να μοιραστείτε μαζί του τα δικά σας οδυνηρά συναισθήματα, ακόμα και να κλάψετε με το παιδί, αν έτσι νιώθετε. Η ανταλλαγή αυτών των συναισθημάτων, συχνά το βοηθάει να αισθανθεί ότι δεν είναι μόνο στον πόνο του και ότι είναι αποδεκτά ακόμα και τα αρνητικά του συναισθήματα.
 
· Επίσης, δεν είναι λίγοι αυτοί, οι οποίοι αρνούνται να κάνουν αναφορές στο πρόσωπο το οποίο πέθανε. Μη διστάσετε να συζητήστε με το παιδί για τις δικές του και τις δικές σας αναμνήσεις, καλές και κακές. Συχνά, βοηθάει πολύ το παιδί να βρει τρόπους για να διατηρήσει ζωντανή την ανάμνηση του αγαπημένου προσώπου, μέσα από κάποιο αντικείμενο που του το θυμίζει ή τη δημιουργία ενός άλμπουμ με φωτογραφίες του.
 
· Κάθε παιδί, παρά τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζει, έχει την ανάγκη να  νιώθει ότι υπάρχει ασφάλεια και σταθερότητα στη ζωή του. Γι’ αυτό, επιτρέψτε στο παιδί να συμμετέχει στις δραστηριότητές του κανονικά, σε κοινωνικές και σχολικές εκδηλώσεις, σε εκδρομές και γιορτές, όσο πρόσφατος και αν είναι ο θάνατος. Έτσι, το διευκολύνετε να ξαναβρεί ένα φυσιολογικό ρυθμό, χωρίς να αισθάνεται ότι προδίδει αυτόν που πέθανε.

Εκτός από τους συγγενείς και φίλους, οι δάσκαλοι και οι ειδικοί σύμβουλοι μπορούν να βοηθήσουν ένα παιδί και να μοιραστούν το δύσκολο έργο της στήριξης για την απώλεια που βιώνουν.
 
Πρέπει τα παιδιά να πηγαίνουν σε κηδείες;
 
Η απώλεια ενός μέλους, αφορά όλη την οικογένεια και δεν υπάρχει λόγος να αποκλείεται κανείς από το θρήνο ΕΦΟΣΟΝ Ο ΙΔΙΟΣ ΤΟ ΕΠΙΘΥΜΕΙ. Μάλιστα, η κηδεία είναι μια τελετή αποχαιρετισμού που μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί να αποδεχτεί το γεγονός του θανάτου. Όμως αυτό, είναι κάτι που απαιτεί καλή προετοιμασία. Εξηγήστε στο παιδί με απλό τρόπο τι είναι η κηδεία ή το μνημόσυνο και τι ακριβώς θα συμβεί στη διάρκεια της τελετής. Ρωτήστε το ξανά, αν θα ήθελε να παρευρεθεί στην τελετή και σε περίπτωση που επιμένει, φροντίστε οπωσδήποτε να συνοδεύεται από κάποιον, που θα είναι σε θέση να το στηρίξει και να ανταποκριθεί σε όποιες ανάγκες προκύψουν.

Ποια παιδιά είναι πιο ευάλωτα;
 
1) Παιδιά που ήδη είχαν συναισθηματικά προβλήματα ή προβλήματα συμπεριφοράς πριν το θάνατο του αγαπημένου προσώπου
2) Παιδιά που έχουν βιώσει και άλλες απώλειες στο παρελθόν (άλλο θάνατο, διαζύγιο γονέων, κακοποίηση)
3) Παιδιά που βίωσαν το θάνατο ή αν αυτός έγινε κάτω από ιδιαίτερα τραυματικές συνθήκες (αυτοκτονία, δολοφονία)

Πότε χρειάζεται το παιδί βοήθεια από επαγγελματία ψυχολόγο;

• Σοβαρή αλλαγή στη σχολική επίδοση
• Επίμονη άρνηση να πάει σχολείο, να κοιμηθεί ή να συνεχίσει τις δραστηριότητές του
• Επίμονη αποφυγής οποιασδήποτε αναφοράς στο άτομο που πέθανε
• Συχνές εκρήξεις θυμού ή καταστροφικότητας
• Παρατεταμένο άγχος, φοβίες, εφιάλτες ή διαταραχές ύπνου
• Κλοπές, βανδαλισμοί, παραβατικότητα, υποτίμηση της εξουσίας
• Χρήση ή κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών
• Συχνές σωματικές ενοχλήσεις
• Σημαντική κοινωνική απομόνωση
• Παρατεταμένη θλίψη, ανορεξία και ευχές θανάτου
• Έντονη ταύτιση με το άτομο που πέθανε ( με τις συνήθειές του ή και την ασθένειά του).
 

Το παραπάνω άρθρο είναι βασισμένο στο έντυπο: «Στηρίζοντας το παιδί που θρηνεί το θάνατο αγαπημένου του προσώπου», Μέριμνα 2008, δ έκδοση.

Για οποιαδήποτε απορία έχετε ή αν θέλετε την συμβουλή μου για κάποιο θέμα που σας απασχολεί, μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μου χρησιμοποιώντας τη φόρμα σχολίων ακριβώς κάτω από τα άρθρα μου. Θα ήταν χαρά μου να σας βοηθήσω να λύσετε προβλήματα που αντιμετωπίζετε μέσα στην οικογένειά σας.  Σε περίπτωση που θέλετε να έχετε μια προσωπική επικοινωνία μαζί μου, περιμένω τα e-mails σας στη διεύθυνση:  klairhseiradaki@gmail.com